VIỆC PHÁT TRIỂN THỂ LỰC VÀ VIỆC GIÁO DỤC CHÓ NGHIỆP VỤ MALINOIS (BECGIE BỈ) CON

VIỆC PHÁT TRIỂN THỂ LỰC VÀ VIỆC GIÁO DỤC CHÓ NGHIỆP VỤ MALINOIS (BECGIE BỈ) CON

VIỆC PHÁT TRIỂN THỂ LỰC VÀ VIỆC GIÁO DỤC CHÓ NGHIỆP VỤ MALINOIS (BECGIE BỈ) CON
5 (100%) 1 vote

Để đào tạo được những con chó nghiệp vụ Malinois (Becgie Bỉ) tốt, ngoài việc cho ăn đầy đủ về lượng và chất thì việc đảm bảo phát triển thể lực cho chó con và việc giáo dục chó con đúng đắn đóng vai trò quan trọng. Các bài tập rèn luyện thể lực và các trò chơi ở các thời tiết khác nhau phải phục vụ việc rèn luyện cơ thể của chó con, tạo điều kiện cho việc phát triển bộ xương và các bắp cơ của chúng, đồng thời góp phần tăng cường hệ thần kinh và toàn bộ cơ thể, tạo điều kiện cho việc phát triển thể lực và sức chịu đựng dẻo dai của cơ thể. Điều này sẽ làm tăng thêm khả năng thích nghi với những điều kiện sống khác nhau của chó, tạo điều kiện tốt trong việc uốn nắn cho chó khi tập luyện. Tất cả các phẩm chất trên rất cần thiết đối với chó nghiệp vụ.

Trong quá trình nuôi dưỡng và phát triển về thể chất của chó con, cũng rất cần phải tập luyện có hướng và theo một hệ thống nhất định những phản xạ có điều kiện theo ý muốn (các thói quen), để trong tương lai các phản xạ đó sẽ làm đơn giản việc tập luyện và việc ứng dụng trong nghiệp vụ, đồng thời ngăn chặn các phản ứng không mong muốn, ví dụ như tính hèn nhát, sự sao nhãng đối với các kích thích khác nhau của môi trường xung quanh ở mức độ cao…

Điều này thể hiện ở bản chất giáo dục đối với chó Malinois con (bản chất của việc tập luyện cso gíáo dục), đảm bảo các điều kiện để phát triển những bản năng có lợi, để phát triển một loạt hành vi nhất định là điều rất quan trọng để đảm bảo khả năng của chó đối với việc tập luyện và đối với việc sử dụng nghiệp vụ liên tục. Cần loại trừ các điều kiện dẫn tới việc sinh ra những thói quen không tốt. Cải tạo những con chó nghiệp vụ Malinois (Becgie Bỉ) đã lớn có các thói quen xấu và không cần thiết rất khó, đôi khi không thể cải tạo được.

Việc giáo dục, xét về mặt bản chất của công việc, được bắt đầu ngay từ khi chó con mới bắt đầu tự vận động được. Từ thu nhập được các kích thích về âm thanh và về thị giáo. Việc giáo dục tiếp tục đến khi chó được 12 đến 18 tháng tuổi, nghĩa là trước khi chó được đưa vào tập luyện.

Việc tổ chức giáo dục đúng đắn chó nghiệp vụ Malinois (Becgie Bỉ) con, chỉ có thể được thực hiện dựa trên cơ sở của các tài liệu khoa học mà các tài liệu khoa học đó đã thể hiện đặc tính của khả năng hoạt động thần kinh cao cấp về mặt số lượng và chất lượng, những đặc điểm điển hình do mỗi thời kỳ tuổi của cơ thể chó con.

Trên cơ sở của những công trình nghiên cứu của mình và trên cơ sở của việc đối chiếu các tài liệu tham khảo, G.A.Abrasova chỉ ra tính liên tục sau đây về việc hình thành sự phát triển riêng biệt của các quy luật hoạt động thần kinh cao cấp của chó từ khi sinh ra đến tuổi trưởng thành.

Thời kỳ thứ nhất:: Gồm quãng thời gian từ ngày đầu tiên ra đời đến ngày thứ 18 hoặc ngày thứ 20. Đặc điểm của thời kỳ này là các hành vi thích nghi của chó con thể hiện ngày càng tốt nhờ một tổng thể các phản ứng phức tạp đối với các dấu hiệu của thiên nhiên để tạo ra các phản xạ không điều kiện, đó là các dấu hiệu về xúc giác, các dấu hiệu về cảm thụ bản thân và các dấu hiệu về nhiệt độ. Ở thời kỳ này cũng thể hiện cả sự phát triển rất nhanh về khối lượng của não.

Thời gian chuyển tiếp từ thời kỳ thứ nhất sang thời kỳ thứ hai chỉ có 2 tuần. Đặc điểm của giai đoạn chuyển tiếp là sự xuất hiện và việc củng cố các mối quan hệ giữa các phản xạ có điều kiện mọi hệ thống phân tích. Các phản ứng có điều kiện đầu tiên đã được chuyên môn hóa xuất hiện, khối lượng của não bộ tiếp tục tăng lên, quá trình phân biệt các tế bào thần kinh vỏ não một cách tích cực cũng diễn ra.

Thời kỳ thứ hai: Gồm quãng thời gian từ 5 – 6 tuần tuổi đến 8 – 12 tuần tuổi. Thời kỳ này có đặc điểm là các phản xạ có điều kiện hình thành với tốc độ nhanh, ở mức độ cao nhất và cường độ mạnh nhất. Các phản xạ có tính chất vui chơi và liên tiếp xuất hiện với cường độ lớn. Hệ thần kinh của chó con phản ứng nhạy nhất đối với các tác động (kích thích) phản xạ có điều kiện tích cực và kích thích các phản xạ có điều kiện không tích cực. Tính tích cực phát triển trong sự hoạt động của não và chủ yếu là ở vỏ não.

Thời kỳ thứ ba: Gồm quãng thời gian từ 3 – 6 tháng tuổi. Thời kỳ này diễn ra trên cơ sở của sự giảm dần mức tăng tương đối của não bộ. Từ 6 tháng, sự phát triển của toàn bộ não chấm dứt. Trong thời gian này, cường độ và mức độ của các phản xạ có điều kiện giảm đi. Các chỉ số hoạt động của các phản xạ có điều kiện được thay đổi đáng kể. Đến tháng tuổi thứ 3 diễn ra sự chuyên môn hóa tiếp theo của phản ứng thuộc về vận động có điều kiện. Ở thời kỳ này hình thành các đặc điểm logic điển hình của hệ thống thần kinh. Cùng với các động vật mà ở chúng có đặc điểm hoạt động thần kinh cao cấp ở các thời kỳ sớm hơn, còn xuất hiện các động vật có đặc tính hoàn toàn mới. Ở những con vật này, ví dụ xuất hiện phản xạ cảnh giới thụ động mà phản xạ này lại ít khi làm thay đổi hành vi của động vật, đồng thời nó xác định tất cả các đặc tính sau này của hoạt động thần kinh.

TẬP LUYỆN CÓ GIÁO DỤC

Khi vạch ra hệ thống các bài tập luyện có giáo dục cho chó con ở các lứa tuổi khác nhau, cần được các tài liệu khoa học này hướng dẫn. Trong thời kỳ giáo dục chó nghiệp vụ Malinois (Becgie Bỉ) con thì không áp dụng các kích thích mạnh, lúc đó giống như khi tập luyện, người ta sử dụng chó con dưới hình thức cưỡng bách và cấm đoán. Các biện pháp đánh đòn khi trừng phạt hoặc chửi bới chúng là điều hoàn toàn cấm. Cần đối xử với chúng một cách dịu dàng và thận trọng.

Điều vừa nói trên đặc biệt quan trọng khi đối xử với chó con khi chúng tỏ ra thụ động và nhút nhát. Chỉ đối xử thô bạo với chúng để dọa chúng khi thấy việc dạy dỗ chúng sẽ không có kết quả.

Khi dạy chó con, chỉ nên xem xét các đặc điểm về tuổi đối với những con chó nào mà trong tương lai ta nhất định sẽ chọn chúng để làm nghiệp vụ. Việc tập luyện đối với chó con để đạt được các kỹ năng (thói quen) mới không được kéo dài quá lâu trước bữa ăn. Địa điểm để tập luyện phải quen thuộc  đối với chó con và khi luyện tập tại các địa điểm này không nên dùng các kích thích lạ quá mạnh đối với chúng. Địa điểm tập luyện cần phải được thay đổi một cách có hệ thống.

Những con chó tích cực, có nghị lực dường như bất trị, lúc đầu rất khó giáo dục. Do vậy, đòi hỏi người huấn luyện chó phải kiên trì để dẫn dắt chúng vào khuôn khổ của hoạt động nhất định, nhưng sau này những con chó như vậy thường đạt được kết quả tốt trong công việc. Huấn luyện viên hoặc những người yêu thích nuôi chó nghiệp vụ Malinois (Becgie Bỉ) cần nghiên cứu cẩn thận các đặc tính hành động của chó con mà từ đó lựa chọn các biện pháp và điều kiện để rèn luyện các kỹ năng (thói quen) cần thiết cho chó. Một số khuyết tật trong hành động của chó con đã mắc phải khi nuôi dưỡng và giáo dục ở nhà, sẽ ảnh hưởng tiêu cực đối với hành vi và việc tập luyện nghiệp vụ xác định của chúng sau này.

Cần phải thường xuyên khống chế chặt chẽ, giữ vững chắc những thói quen riêng lẻ của chó con, bởi chính những thói quen riêng lẻ đó sẽ chi phối hành vi của chúng và sẽ gây phiền hà trong việc tập luyện chúng. Chẳng hạn, chúng ta gặp phải những con chó đã quen với trò chơi có hiện vật, trò chơi đó ám ảnh chúng, thế là ở bất kỳ trong hoàn cảnh nào chúng cũng muốn giữ chặt bất kỳ vật gì mà chúng gặp và giữ vật đó trong mồm. Điều này ảnh hưởng rất xấu đến việc rèn luyện các thói quen cần thiết đối với chúng về mặt nghiệp vụ. Kìm hãm những thói quen đã vững chắc mà chúng ta không mong muốn ở những con chó đã trưởng thành, thì thường là không hoàn toàn đạt được mục đích.

Các bài tập luyện trong quá trình giáo dục cần phải được phân định sao cho không để xảy ra những hậu quả xấu. Tất cả các bài tập luyện chỉ có thể trở thành tốt khi chúng được đặt trong kỷ luật.

Một huấn luyện viên thường chỉ nên tập luyện không quá 4 đến 6 con chó. Giáo dục chó con – đây là giai đoạn chuẩn bị phức tạp cho việc tập luyện cơ bản đối với một nghiệp vụ xác định. Giai đoạn chuyển tiếp cần phải từ từ. Điều chủ yếu khi luyện tập một hệ thống phức tạp các phản xạ có điều kiện như I.P.Paplốp đã chỉ ra, đó là sự tiệm tiến và tập dượt. Trong việc giáo dục chó con, điều này phải được coi là nguyên tắc sinh lý học cơ bản.

Điều kiện bắt buộc để việc giáo dục chó con có kết quả là việc sử dụng ham muốn tự nhiên của chúng để bắt chước những hành động của chó lớn, để thực hiện hành động này hay hành động khác như: giữ đồ vật và trò chơi, tìm thức ăn “người nội trợ” … Cần phải ủng hộ tính tích cực tự nhiên của chó con. Cách tốt nhất để tỏ ra quan tâm và ủng hộ chúng là cho chúng kẹo và cho vui chơi, bởi vì cơ thể đang phát triển của chó con đòi hỏi những sự vận động rất đa dạng. Không nên bắt chó con tập luyện giống như đối với chó đã lớn, bởi vì chó con không thể chịu đựng được lâu sự hoạt động căng thẳng và tập trung, chúng rất chóng mệt và sẽ trở nên uể oải. Khi thôi nhận lệnh của huấn luyện viên mà chó con bị rơi vào tình trạng mệt mỏi và uể oải thì vô hình chung, ta đã đưa lại điều tai hại đối với việc giáo dục chúng.

Bài tập luyện đối với một thói quen này hay một thói quen khác cần phải được nhắc đi nhắc lại khoảng 5 đến 8 lần 1 ngày (mỗi lần từ 5 – 7 phút), tùy thuộc  vào các đặc tính riêng của từng con chó và tùy thuộc  vào đặc điểm của từng kỹ năng (thói quen) mà chó phải tập luyện. Nếu chó con tập luyện ngày càng tồi đi do bị mệt mỏi, thì phải cho chúng nghỉ ngơi trong thời gian khoảng từ 5 – 10 ngày. Sau khi nghỉ ngơi chó con sẽ nắm được các thói quen mà ta đã tập cho chúng tốt hơn.

Trong thời gian tập luyện các thói quen, không được nhắc lại nhiều lần mệnh lệnh và lời nói suông đối với chó con, bởi vì điều đó sẽ tập cho chó con thói quen phân biệt những âm thanh do huấn luyện viên phát ra và điều này sẽ gây ra nhiều phiền hà trong việc tập luyện các thói quen. Việc huấn luyện khắc nghiệt quá mức cũng sẽ không nâng cao chất lượng công việc đối với chó con, mà ngược lại, chính điều đó lại làm giảm đi tính tích cực và hạn chế những đặc tính bẩm sinh về hành vi của chúng.

Hành vi của chó nghiệp vụ Malinois (Becgie Bỉ) con, đúng về mặt mức độ lớn và sự phát triển của chúng, thay đổi rất nhanh. Giáo dục chó con – điều này có nghĩa là tạo điều kiện cho sự hình thành hàng loạt các phản xạ và thói quen có điều kiện vững chắc đối với chúng. Đó là những phản xạ – thói quen rất cần thiết trong nghiệp vụ bảo vệ biên giới, bảo vệ nhà ở, bảo vệ những mục tiêu quan trọng và trong việc chăm sóc gia súc…

Một con chó con còn nhỏ sau khi rơi vào hoàn cảnh mới, nó sẽ quen với các đồ vật, các âm thanh từ tất cả môi trường xung quanh nó. Ví dụ, trong khi đang đi nó gặp phải nhiều vật khác nhau và ở nó bắt đầu hình thành các phản xạ có điều kiện: làm thế nào phải vượt qua các chướng ngại vật, nó sẽ đi vòng quanh các chướng vật và bò qua … Sau đó nó mạnh dạn di chuyển giữa các vật quen thuộc đối với nó. Đồng thời số lượng các phản xạ có điều kiện tăng lên, nghĩa là kinh nghiệm về cuộc sống ngày càng nhiều hơn lên trong nó.

Tuy nhiên, hoạt động thần kinh của chó con chưa thể nói là đã bền vững, tức là hoạt động thần kinh của chúng vẫn có thể bị thay đổi dưới sự ảnh hưởng cùa các kích thích từ môi trường bên ngoài. Tùy thuộc vào đặc điểm của các kích thước này mà những đặc tính bẩm sinh của chó con cũng thay đổi về mặt này hay mặt khác, do vậy chó con có thể có được những kỹ xảo – những thói quen (những phản xạ có điều kiện) tốt hay xấu.

Chỉ có khi nào biết được các đặc điểm của chó con và hàng ngày quan sát các hành vi của chúng mới có thể tạo ra được hoàn cảnh thích hợp cho việc hình thành các phản xạ có điều kiện cần thiết và ngăn chặn được các phản xạ không mong muốn. Nếu xem xét các đặc điểm hành vi của từng con chó con ta có thể chọn lọc được các kích thích này hay các kích thích khác nhằm kích thích chó con trả lời các kích thích đó theo ý muốn (phản xạ) và ngăn chặn các phản xạ không theo ý muốn.Con người cần phải chiếm được sự tin cậy và lòng trung thành của chó đối với mình. Nếu ta càng nhiều thời gian tiếp xúc với chó con, đi dạo chơi, đùa vui với chúng, cho chúng ăn và tắm rửa cho chúng thì chúng càng thân thiết, quyến luyến với ta và mối quan hệ giữa người và chó càng được tăng thêm. Khi đối xử với chó con, cần phải điềm đạm, âu yếm và kiên nhẫn. Khi gặp điều không may khiến tinh thần không sảng khoái thì không được tiếp xúc với chó con. Trong khi giáo dục chó con, cần phải chấp hành trình tự sau: đầu tiên phải cho chúng làm quen với những cái đơn giản, sau đó mới cho chúng làm quen với những điều kiện phức tạp hơn của môi trường xung quanh và tận tình đến độ tuổi và những đặc điểm phản ứng lại của chúng đối với tất cả những kích thích mà chúng gặp.>>

Quá trình giáo dục chó con và chó trẻ có tính đến các đặc điểm về độ tuổi, có thể chia ra làm 3 thời kỳ:

Thời kỳ thứ nhất: Thời kỳ bú mẹ, trước khi cai sữa

Thời kỳ thứ hai: từ 1 đến 5 tháng tuổi cho đến 5 hoặc 6 tháng tuổi

Thời kỳ thứ ba: từ 5 đến 6 tháng tuổi cho đến 12 hoặc 18 tháng tuổi. Đây là thời kỳ giáo dục cá thể đối với chó con và chó trẻ.

Thời kỳ thứ nhất: Theo số liệu của rất nhiều nhà nghiên cứu, thì qua nhiều lần phân tích, họ đều kết luận rằng: các phản xạ và điều kiện của chó con bắt đầu được thể hiện từ ngày thứ 20 đến 25 sau khi chúng ra đời.

Các phản xạ nguyên thủy về khứu giác, về thức ăn đã xuất hiện ngay từ những ngày đầu tiên của cuộc đời chó con và các phản xạ này có bản chất điều kiện – không điều kiện. Khi hình thành các phản xạ này có mặt tất cả các cơ quan phân tích như vị giác, vận động, xúc giác, nhiệt độ và khứu giác. Nếu loại trừ khỏi tổ hợp này, chẳng hạn như kích thích về vị giác thì các phản xạ thuộc  về khứu giác sẽ được tạo thành chỉ ở ngày thứ 20 hoặc 22 sau khi chó con ra đời.

Nhiệm vụ chính của việc giáo dục chó con ở thời kỳ còn bú mẹ là cho chúng làm quen với các kích thích khác nhau của môi trường xung quanh. Điều này được giảm nhẹ đi bằng việc nuôi dưỡng chó con cùng với chó mẹ, bởi vì chó con sẽ bắt chước chó mẹ phản ứng lại kích thích này hay kích thích khác. Cần tính đến một điều là các phản xạ bắt chước ở chó con lại được thể hiện ở dạng tích cực nhất.

Dạo chơi – đây là một hình thức chủ yếu mà thông qua nó có thể làm cho chó con quen với môi trường xung quanh và tập cho chúng quen phản ứng lại một cách bình tĩnh đối với các kích thích khác nhau mà chúng gặp. Có thể tác động vào chó con rất nhiều loại kích thích khác nhau như: kích thích thuộc  về động vật, kích thích những mùi khác nhau, các âm thanh khác nhau (ví dụ âm thanh do các phương tiện vận chuyển, âm thanh do tiếng súng đưa lại …) hoặc là người lạ, rừng, gió, mưa, sấm, các chướng ngại vật… phải cho chó con làm quen với tất cả các kích thích và phải dạy cho chúng không sợ bất kỳ kích thích nào nhưng lại thận trọng đối với các kích thích. Đối với điều này cần phải chấp hành một trình tự xác định.

Khi cho chó bắt đầu làm quen với các kích thích, thì nên đặt chúng ở hoàn cảnh bình thường rồi dần dần mới đặt chúng ở hoàn cảnh phức tạp hơn. Không nên dẫn chó từ trại chăn nuôi đến ngay những nơi náo nhiệt, nơi đông người, ồn ào, còi inh ỏi, đầy các âm thanh, các tiếng ầm ầm do xe cộ đi lại, sẽ làm cho chó con hoảng sợ. Nỗi sợ hãi đó sẽ còn đọng lại ở chó con rất lâu và do vậy lần dạo chơi tiếp theo giống như thế sẽ làm cho chó con trở lên hèn nhát. Làm cho chó con sợ thì dễ, nhưng làm tiêu tan đi những nỗi sợ ở chúng thì rất khó.

Các cuộc dạo chơi có thể bắt đầu ngay từ khi chó con vừa mới biết tự mình chuyển động. Lần đầu dẫn chó con đi dạo từ 2 – 3 lần 1 ngày, mỗi lần 15 phút (đi cả đàn) và để cho chúng đi dạo cùng với chó mẹ ở nơi yên tĩnh trong trại chăn nuôi hoặc một địa điểm nào đó gần trại. Khi đó cần phải tập cho chó con quen với các khẩu lệnh như “lại đây”, “đi dạo chơi”. Thói quen chạy lại huấn luyện viên theo khẩu lệnh “lại đây” cần được rèn luyện, ngay cả khi cho ăn. Trước khi giao cho chúng thức ăn cần vẫy gọi chó mẹ, và dĩ nhiên cùng đi với chó mẹ là đàn chó con, lúc đầu ở khoảng cách gần (5-7m), sau đó tăng độ xa của khoảng cách lên.

Trong thời gian đi dạo chơi, khi chó con và chó mẹ chạy ra xa, ở khoảng cách không lớn lắm (5-7m), huấn luyện viên lại phát lệnh “lại đây” để vẫy gọi chó mẹ và cùng với chó mẹ là cả đàn con sẽ chạy lại. Huấn luyện viên lúc đó âu yếm chúng và đồng thời phát lệnh “tốt” và cho chúng một mẩu bánh, sau đó cùng chơi đùa với chúng. Ở mỗi lần dạo chơi phát lệnh “đi dạo đi” từ 3 -5 lần, các lần cách nhau từ 5-10 phút, sau đó phát lệnh “lại đây”. Nếu cho chó con chạy lại không được tích cực thì ta cần chạy xa chúng ra hơn nữa khi chúng vừa mới chạy gần đến ta, bởi vì để chạy được đến chủ sớm hơn thì chó con sẽ cùng với chó mẹ chạy nhanh hơn và sôi nổi hơn. Nếu hàng ngày ôn lại các bài luyện tập phản xạ như vậy đối với khẩu lệnh “lại đây’ thì phản xạ này sẽ được tự động hóa và trở thành phản xạ liên tục ở chó con.

Thời kỳ thứ hai của việc giáo dục chó con được bắt đầu ngay sau khi cai sữa cho chúng. Từng lứa chó con sẽ được nuôi dưỡng trong các chuồng thú đặc biệt có kích thước 6 x 6m. Chuồng thú được làm bằng lưới kim loại có độ cao từ 1,5 – 2m. Trong các chuồng thú cần xây các chướng ngại vật không lớn lắm dưới dạng mương rãnh và hàng rào với độ cao từ 10 – 15m, treo các miếng giẻ mềm để luyện khả năng nắm bắt. Dưới dạng đồ chơi, trong chuồng thú phải có những chiếc xương to, các mẫu dày và hàng cao su…

Cần xem xét các đặc điểm hành vi về độ tuổi của chó con. Theo các số liệu nghiên cứu của L.N.Kaxlova, đối với chó con từ 2 – 3 tháng tuổi hầu như vắng mặt sự ức chế bên ngoài, các phản xạ có điều kiện được hình thành cực nhanh, có thể nói là nhanh hơn so với các thời kỳ khác. Khi chó con được 25 – 40 ngày, 42 – 50 ngày kể từ khi ra đời, cũng như vậy khi chúng được 4 -5 tháng và 6-7 tháng thì sự ức chế bên ngoài tăng lên rất nhiều và điều này có liên quan đến sự hình thành lâu dài, nhất là các phản xạ mới có điều kiện. Các giao động cá thể phát triển cùng với sự hình thành các mối quan hệ có điều kiện và sự ức chế bên ngoài ở các con chó khác nhau.

Công việc về chăn nuôi, giáo dục, tập luyện chó ngày càng phức tạp hơn. Nếu như cùng với chó cái – mẹ chó con tỏ ra dũng cảm giữa các kích thích khác nhau, thì khi vắng mẹ chúng trở lên thận trọng hơn. Do đó, trong 2 – 3 ngày đầu sống vắng mẹ, chỉ nên tác động lên chó con các kích thích ít sức mạnh nhất. Ví dụ cho chó con đi dạo chơi gần trang trại chăn nuôi thì cho chúng dạo ở những nơi có số lượng các kích thích quen thuộc  với chúng ít nhất.

Ở thời kỳ này, việc giáo dục vẫn tiếp tục diễn ra đồng thời phải làm tăng cường sự quyến luyến của chó con đối với chủ và ý thức cảnh giác của chúng đối với người lạ mặt. Ở thời kỳ này còn rèn luyện cho chó các thói quen như dũng cảm vận động tích cực, hung dữ có chừng mực (có tính chất tấn công và giữ chặt giẻ và áo mềm ở phía trên của người lạ – người phụ việc cho huấn luyện viên). Hơn nữa phải dạy cho chó quen với tên riêng, với vòng cổ, với dây cương, với việc truy lùng và khay dụng cụ, rèn luyện cả thói quen khi nhận lệnh “‘về chỗ”. Cần dạy cho chó quen với nước, với việc hơi lội và thận trọng rèn luyện cho chúng thói quen kết thúc hành động khi có lệnh (thôi). Nên tập dượt cơ quan phân tích khứu giác càng nhiều càng tốt.

Các công trình nghiên cứu đã rút ra kết luận rằng, độ tuổi tốt nhất để rèn luyện các phản xạ quyến luyến đối với người ở chó con là trước khi chúng được 7 tuần tuổi. Từ tuần tuổi thứ 5 ở chó con cũng đã xuất hiện các phản xạ quyến luyến với người rồi, sau đó càng ngày chúng càng muốn tránh tiếp xúc với con người. Hơn thế nữa, nếu sự gần gũi với con người không được rèn luyện trước 14 tuần tuổi (trong những điều kiện nuôi dưỡng đặc biệt) thì ở chó đã xuất hiện ý thức ngại không muốn tiếp xúc với người và ý thức đó mãnh liệt đến mức nó không để ai đến gần nó. Tuổi này, các nhà nghiên cứu coi là ranh giới của thời kỳ phát triển tình cảm quyến luyến ở chó. Đến cuối thời kỳ này, phản ứng sợ hãi lên cao độ. Các số liệu này cần được nghiên cứu xem xét khi luyện tập giáo dục cho chó con.

Các cuộc dạo chơi tiến hành trong các điều kiện địa hình khác nhau, ví dụ như trên cánh đồng, trong rừng, gần đường, các địa điểm có dân cư. Sau đó cho chó đi dạo trên các đường phố vắng người, ít náo nhật rồi tiếp đó mới cho chó đi dạo ở các phố đông người hơn, nơi có cả sân vận chuyển giao thông của ngựa, của ô tô, sau nữa nếu có điều kiện thì cho chó dạo cho đến khi chó con được từ 6 – 8 tháng tuổi là đã quen với các kích thích khác nhau và phản ứng lại bình tĩnh hơn đối với bất kỳ hoàn cảnh nào. Nếu trong cuộc dạo chơi có cái gì đó làm cho chó nghiệp vụ Malinois (Becgie Bỉ) con hoảng sợ thì huấn luyện viên phải đích thân đến vật đã làm chó con hoảng sợ, gọi chó con lại, cho nó quan sát kỹ lưỡng và cho nó ngửi đồ vật đó, trong khi đó phải khuyến khích nó bằng những cái vuốt ve và cho nó kẹo. Khi vui chơi thì phải chạy cùng với chó con đến vật “cũ” đối với chó hoặc thỉnh thoảng đi qua chúng, vuốt ve chúng và lúc đó lại cho chúng kẹo.

Tiếp xúc sự duy trì sự tiếp xúc giữa các con chó con với nhau và giữa chó con với những con chó đã lớn và được đánh giá tốt về mặt nghiệp vụ là điều rất quan trọng nhằm đạt được mục đích rèn luyện có hiệu quả nhất, các đặc điểm hành vi cần thiết trong trình tự bắt chước. Trong các cuộc dạo chơi cần mang theo một con chó dũng cảm đã được tập luyện.>>

Ở chó con các phản xạ tương tự thể hiện rất mạnh mẽ. Sự tiếp xúc, một bầy trên đồng cỏ khác biệt là đặc tính của tất cả các vật. Những con chó con sau này dùng để chăn nuôi gia súc thường được nuôi dưỡng trong các đàn cừu hoặc được nuôi dưỡng cùng với những con chó đã lớn và đã được trưởng thành, nhằm làm cho chó con có thể bằng cách bắt chước để học tập được các hành vi cần thiết (các thói quen).

Việc cho chó con mang vác  nặng nên tăng dần dần để chó con khỏi bị mệt, đồng thời phải luôn luôn theo dõi hành vi của chúng. Sự tập dượt thể lực tốt nhất đối với chó con là cho chúng dạo chơi và vui đùa với các bạn cùng tuổi.

Cần phải tính đến điều là chó con khi ở trong tổ chức thì hành động rất dũng cảm và tích cực, nhưng khi có một mình chúng thì chúng trở lên quá cẩn thận và thỉnh thoảng còn tỏ ra hèn nhát. Do vậy, bước chuyển tiếp từ việc giáo dục theo nhóm sang việc giáo dục cá biệt cần phải liên tục, nghĩa là giảm dần nhóm chó con và đưa những cái phức tạp cũng phải từ từ để đến khi chó được 5 đến 6 tháng tuổi thì có thể chuyển sang việc giáo dục cá biệt.

Từ tháng tuổi thứ 3, người ta chia chó con ra thành các nhóm nhỏ, mỗi nhóm từ 2 đến 3 con. Người ta tăng dần mức độ phức tạp trong việc rèn luyện các phản xạ theo ý muốn (các thói quen). Ngoài việc cho chó con đi dạo chơi hàng ngày và mỗi ngày từ 3 – 4 tiếng, cần bắt đầu tập cho chúng quen với tên riêng, với khay đựng đồ vật với việc vượt qua chướng ngại vật và việc tìm chủ. Đối với tên riêng cần chọn từ ngắn và dễ phát âm, ví dụ Đích, Bôi, Mech, Đai, Duôi … Khi gọi chó con và cho chúng bánh kẹo thì phải gọi tên riêng. Tên riêng – đó là kích thích có điều kiện, còn kích thích không điều kiện đó là thức ăn; còn phải rất cần sử dụng những cái vuốt ve. Khi gọi chó bằng tên riêng cần phát âm hết sức dịu dàng, sau đó cho chúng miếng thịt và lại vuốt ve chúng. Khi phản xạ có điều kiện đối với tên riêng đã được rèn luyện, kìm chế không cho chó kẹo bánh nữa mà thay vào đó là khẩu lệnh “tốt” phát ra bằng một ngữ điệu khích lệ và lại vuốt ve chúng. Không được lạm dụng tên riêng mà lại không động viên chúng bằng các cử chỉ âu yếm hoặc vuốt ve, bởi vì nếu không được âu yếm và vuốt ve thì chúng sẽ ngừng phản ứng lại đối với tên riêng của chúng. Không cần thiết phải gọi tên riêng của chúng trước khi phát các lệnh khác, bởi vì tên riêng nằm trong một tập hợp các kích thích khác và chó con sẽ thể hiện thói quen ngay cả đối với lệnh khác sau khi gọi chúng bằng tên riêng.

Trong thời gian chơi đùa với chó con, người ta tập cho chúng quen với khay đựng đồ vật và điều này có ý nghĩa to lớn khi cho chúng tập luyện sau này. Những vật mang cho chó con chơi lúc đầu có thể là những chiếc xương ống, sau đó người ta thay bằng miếng giẻ, rồi một khúc gỗ dày và những chiếc gậy dài khoảng 15 – 18cm…

Đồ vật cần phải rất đa dạng về hình dáng, màu sắc, tính chất, cân nặng để làm sao cho chó con có được khái niệm đối với vật và chó con sẽ tìm và mang về bất cứ việc gì mà huấn luyện viên ném vào chuồng thú. Trong việc này, cần phải biết phân định các bãi tập luyện để làm sao chó không hình thành những thói quen xấu ở chúng, ví dụ như: chó luôn ám ảnh ý thức chơi với vật và giữ vật trong mồm …

Việc rèn luyện thói quen chơi với đồ vật dựa trên cơ sở của phản ứng bản năng của chó con giữ lấy các vật khi chúng chạy. Dạy cho chó con có thói quen thu vật được tiến hành như sau: cầm đồ vật vẫy vẫy cạnh mõm chó con rồi ném vật xuống đất và nhặt lên, nhưng không cho chó con đụng vào vật, chó con sẽ nhảy lên và tiến lại vật, chúng sẽ chạy và muốn bắt lấy cái đang chuyển động. Đôi khi ta cho chó con nắm bắt lấy vật và phát lệnh “tìm bắt”, sau đó vài giây ta tước lấy vật và phát lệnh “đưa đây’ và cho chó con bánh kẹo. Tiếp theo lại ném vật đến cho chó, phát lệnh “tìm bắt”, đồng thời dùng tay chỉ về phía vật mình vừa ném ra. Chó con tìm vật, giữ lấy vật. Huấn luyện viên khen ngợi chó bằng lệnh “tốt”, gọi chúng lại, cầm lấy vật do chúng mang lại và cho chúng kẹo.

Có thể khi dạy chó con quen với việc truy tìm vật thì đồng thời dạy chúng quen biết cách nhảy qua những chướng ngại vật không lớn lắm (ví dụ nhảy qua hàng rào chắn thấp, qua các rãnh không rộng lắm, qua các hố hoặc qua các cây gỗ …). Những bãi tập tương tự như thế nào sẽ tạo cho chó con thói quen không sợ chướng ngại vật mà chúng gặp trên đường và sau này sẽ làm giảm nhẹ rất nhiều trong việc rèn luyện cho chó biết vượt qua chướng ngại vật phức tạp hơn.

Trong địa phận của trại chăn nuôi cần xây một cái sàn tập luyện đặc biệt có nhiều các chướng ngại vật khác nhau để dạy chó con quen với việc vượt qua các chướng ngại vật đó. Điều này sẽ làm phát triển ở chó tính khéo léo, tính vận động, làm cho các bắp thịt và bộ xương của chó vững chắc hơn. Trên sân cần xây thêm các cầu thang không lớn lắm (tốt nhất là 2 loại cầu thang cho chó ở các lứa tuổi), các hàng rào và các cầu thăng bằng với các độ cao khác nhau, các rãnh có các kích thước khác nhau (từ các rãnh đó, qua 1 rãnh to nhất ta đặt một tấm ván và 1 cầu thang). Để phát triển khả năng bắt giữ của chó, cần xây dựng những cột quay có đặt các miếng giẻ ở đó.

Bắt đầu từ tháng tuổi thứ 2, người ta đã dạy cho chó biết vượt qua các chướng ngại vật thấp nhất trên sân tập luyện. Để đạt được kỹ năng về mặt này cần cho chó tập từ 1 – 2 lần 1 ngày, mỗi lần vài phút, phải chấp hành nghiêm chỉnh các trình tự, thận trọng khi thúc giục chó vượt qua các chướng ngại vật trong thời gian vui chơi với chúng và lúc đó hãy hết sức giúp đỡ chúng.

Từ tháng tuổi thứ 3 cần tập cho chó con quen với việc tìm người. Huấn luyện viên kín đáo trốn chó con và nấp sau các vật gần đó. Khi chó con tìm thấy huấn luyện viên thì phải phát lệnh “tốt” và cho nó kẹo. Những bài tập luyện như thế dùng để rèn luyện chó con khi tìm chủ theo mùi của chủ, rồi sau đó là tìm người lạ, tức là rèn luyện, tập dượt tốt đối với các cơ quan phân tích khứu giác. Để đạt được mục đích định ra, khi chó con tìm được chủ, tức là khi chó tập luyện tốt thì phải thường xuyên ném cho chúng những miếng thịt để tỏ ý kiến khen ngợi chúng. Các miếng thịt đó bọc trong một miếng vải, huấn luyện viên phải dẫn chó đến đó.

Sau khi tìm được miếng thịt, chó sẽ tiếp tục việc tìm kiếm tiếp theo, khi đó sẽ hoàn thiện và phát triển phản ứng tìm kiếm. Khi kết thúc trò chơi, kết thúc tập luyện hoặc kết thúc việc ăn uống phải dẫn chó vào chuồng thú vững chắc và huấn luyện viên phải phát lệnh “về chỗ”.

Từ tháng tuổi thứ 4, cần dạy cho chó biết bơi, chịu xích, chịu buộc dây cương, cần luyện cho chúng có phản xạ đối với lệnh “đi dạo chơi”, hoàn thiện phản xạ đối với lệnh “lại đây”, đồng thời tăng tính phức tạp trong các điều kiện tập luyện việc tìm đồ vật. Ngoài ra phải dạy cho chó con biết bắt giữ chắc chắn, rèn luyện cho chúng các phản xạ đối với lệnh dạy cho chúng biết vượt qua các chướng ngại vật phức tạp hơn trên bãi tập. Các chướng ngại vật như; rãnh, hố, cầu thăng bằng, hàng rào, cầu thang …Cần lưu ý đến tuổi của chó khi cho chúng tập dượt qua các chướng ngại vật này. Chiều cao của rào chắn cho những con chó đang ở tháng tuổi thứ 4 chỉ trong khoảng từ 25 – 35 cm.>>

Cần dạy cho chó con thói quen chịu xích và chịu buộc dây cương, để sau này trong những trường hợp cần thiết phải buộc chúng thì chúng sẽ quen và phải dạy chúng quen quanh quẩn bên cạnh huấn luyện viên. Phải thường xuyên dạy cho chó quen chịu xích và chịu buộc dây cương ngay cả trong những lúc dạo chơi, trong các trò chơi cùng với chó con và ngay cả trong khi cho chúng ăn. Trong khi vui chơi cần thu hút chó bằng các trò chơi và bằng cách cho bánh kẹo để xích cổ chúng lại. Lúc đầu buộc cổ chúng vài lần bằng dây vải, sau đó khi đang chơi vui thì vuốt ve chúng và thận trọng đeo vào cổ chúng vòng cổ chắc chắn, nếu sau khi đeo xích vào mà chó không yên tâm thì phải thu hút chó bằng trò chơi và bằng cách cho chúng ăn. Sau một thời gian, ta bỏ vòng xích cổ ra, sau đó lại đeo vào. Việc này cần được lặp đi lặp lại trong thời gian dài để củng cố thói quen xích cổ ở chó. Khi nuôi chó thành nhóm thì phải tháo xích ra để chúng khỏi cắn đứt xích cổ.

Khi chó con đã quen chịu xích cổ thì dạy cho chúng quen với buộc dây cương. Phải dùng dây cương nhẹ, móc vào vòng xích cổ khi cho chó đùa vui. Nếu chó không yên tâm lo lắng, thì cũng lại phải thu hút chúng vào các chò chơi và cho chúng bánh kẹo … Bài tập luyện này chỉ tiến hành trong thời gian ngắn, nhưng cần được ôn luyện theo chu kỳ. Phải buộc dây cương cho chó con trước khi cho chúng đi dạo chơi, điều này sẽ tạo thành thói quen cho chó là phải buộc dây cương và theo sau huấn luyện viên. Chó con không còn cảm thấy vòng xích cổ, bởi vì đối với nó không cần thiết phải cho tự do quá mức hay kẹp chặt quá mức, không nên giật mạnh dây cương và không nên dùng dây cương để đánh chó, bởi vì điều đó sẽ làm chó sợ dây cương và không tin tưởng vào huấn luyện viên.

Cần chú trọng đặc biệt đến việc rèn luyện khả năng theo đuổi mục tiêu đến cùng 1 cách mãnh liệt, lòng dũng cảm và lòng trung thành ở chó. Chó con thường rất thích bắt giữ, kéo căng giẻ ra và mang đến huấn luyện viên. Ngoài giẻ ra, có thể sử dụng cành cây dày nhưng mềm hoặc miếng gỗ mềm… Nhử cành cây trước mõm chó, huấn luyện viên để cho nó bắt lấy đầu cành bên kia. Hạ cành cây xuống vài phút, bỏ ra và để cho chó kết thúc phản ứng ở lúc chúng đã túm được cành cây, tức là đã đạt được mục đích. Sau khi rèn luyện tinh thần quan tâm đến việc bắt giữ giẻ, cành cây… cần cho chúng tập luyện phức tạp hơn để phát triển. Sự giận giữ đối với người lạ để đạt được mục đích này, người giúp việc cho huấn luyện viên mặc áo choàng, giữ trong tay một miếng giẻ và đặt vào mộ chỗ xác định. Khi huấn luyện viên cùng với chó tiến gần đến chỗ cất giấu thì người giúp việc cho huấn luyện viên bước ra và nhử miếng giẻ. Huấn luyện viên phát lệnh “xuất phát” và chạy về phía người giúp việc để hòng quật ngã người giúp việc. Khi chó con vừa mới bắt được giẻ và tà áo choàng thì huấn luyện viên phải phát lệnh khen “tốt”. Sau khi cho chó con giật nhẹ áo choàng của người giúp việc, huấn luyện viên phát lệnh “nằm xuống” rồi đi về phía đối diện của người giúp việc lúc này đã nằm bất động và gọi chó con đi theo mình, cho chúng bánh kẹo và lại tiếp tục đi dạo chơi với chúng. Tiếp đó là phải dạy cho chó con biết ngăn chặn người lạ chạy trốn và tìm người lạ ẩn náu.

Trong quá trình rèn luyện các thói quen, cần dạy cho chó con có thói quen phòng thủ thích hợp. Đối với kỹ năng này, nên để cho những con chó đã có thói quen phòng thủ tốt biểu diễn trước mặt chó con, bằng cách này chó con sẽ có được thói quen rất vững chắc.

Các bài tập luyện để phát triển tính hung dữ của chó con cần được tiến hành với sự tham gia của những con chó đã được tập luyện tốt. Phản ứng có tính chất tấn công sẽ thể hiện trong những điều kiện tích cực nhất. Tính chất của các bài tập luyện và hoàn cảnh tập luyện cần đa dạng và tùy thuộc  ở mức độ củng cố các thói quen. Để dạy cho chó con biết vượt qua các chướng ngại vật thì cũng cần phải sử dụng những con chó con đã có kỹ năng về mặt này.

Khi rèn luyện phản xạ đối với lệnh “thôi” thì không nên phát lệnh với một giọng sắc sảo, mà đây là một sự tiếp thêm, cho nên lệnh phải phát ra với giọng yếu ớt. Đối với chó con cần rèn luyện cả thói quen ngồi xuống khi nghe lệnh “ngồi” và nằm xuống khi nghe thấy lệnh “nằm”.

Khi dạy cho chó con biết phản ứng lại tiếng súng một cách bình tĩnh, cần bắt đầu từ khi chúng bước sang tháng tuổi thứ 2 và tập luyện phản ứng này ít nhất là 2 lần trong 1 tuần. Lúc đầu tiếng súng nên phát ra từ xa, cách con chó khoảng 250 – 300m, sau đó dần dần thu hẹp khoảng cách lại; cuối cùng là đến tháng tuổi thứ 8 và thứ 9, chó con đã không biết sợ tiếng súng, dù tiếng súng có cách 10 hay 12m, và chúng cũng không sợ ngay cả khi vắng mặt huấn luyện viên. Ở các bài tập luyện đầu tiên cần theo dõi hành vi của chó con và thu hút chúng bằng các kích thích khác, ví dụ cho chúng ăn hay cho người lạ vào… khi có tiếng súng nổ.

Thời kỳ thứ ba: Từ tháng tuổi thứ 5 đến tháng tuổi thứ 6 đã có thể chuyển sang việc giáo dục cá thể đối với chó con. Lúc này phải buộc dây cương cho chó con và rèn luyện cho chúng thói quen đi bên cạnh. Tiếp tục hoàn thiện thói quen bắt giữ kiểu chộp lấy vật và phát triển tính hung dữ. Tuy nhiên, nếu phát triển tính hung dữ một cách đặc biệt mà quá sớm thì cũng không tốt lắm, bởi vì điều đó sẽ dẫn đến sự phát triển nhanh tính cáu kỉnh ở chó con.

Cần giáo dục hệ thống thần kinh vững chắc ở chó con, nghĩa là nhằm làm cho chúng phản ứng lại môi trường đa dạng xung quanh chúng một cách bình tĩnh. Cần dạy cho chó quen với những điều kiện đó một cách thích hợp để khi rơi vào những điều kiện đó, chúng cũng thích ứng được khi chúng làm nghiệp vụ, ví dụ các công trình thuộc  về công nghiệp và sự ồn ào của thành phố, của bến tàu hay sự ồn ào ở các bến xe…

Không được quên các đặc điểm lứa tuổi của chó khi hình thành các phản xạ có điều kiện. Theo tài liệu của M.P.Klavina, E.M.Kobakova. L.N.Xchelmaksa và V.A.Trosuwkhina thì các phản xạ có điều kiện thuộc về vận động, thức ăn, phòng thủ được hình thành nhanh nhất là khi chó con ở tháng tuổi thứ nhất đến tháng tuổi thứ 4. Bắt đầu từ tháng 4 đến tháng thứ 6 kể từ khi chó con ra đời, việc rèn luyện các phản xạ có điều kiện từ cơ quan phân tích thính giác thuộc về vận động, thức ăn và phòng thủ cứ chậm dần đi.

Cần phải cho chó con dạo chơi hàng ngày trên khoảng cách không lớn (từ 4 – 5km), còn về số lần thì rút lại khoảng 2 lần 1 ngày. Cũng chính trong thời kỳ này, phải dần dần dạy cho chó con quen với việc chuyên chở trên ô tô. Cần hoàn thiện và phức tạp hóa sớm hơn những phản xạ có điều kiẹn đã được hình thành. Trong khi tắm cho chó, phải rèn luyện cho chúng phản xạ có điều kiện đối với lệnh “dừng”.

Từ tháng tuổi thứ 7, việc tập luyện có giáo dục cho chó con cần phức tạp lên và phải tiếp tục rèn luyện các thói quen chấp hành kỷ luật chung, đồng thời bắt đầu việc rèn luyện đầu tiên một số phản xạ đặc biệt, ví dụ như: chặn người chạy trốn, bảo vệ đồ đạc, cảnh giới … chó con phải được quen với rọ bịt mõm.

Đối với những con chó phát triển tốt, cơ thể phát triển bình thường, các phẩm chất tích cực khác cũng phát triển bình thường thì khi chúng được 17 – 18 tháng tuổi có thể chuyển chúng sang việc tập luyện nghiệp vụ như: tìm kiếm, cảnh giới và canh gác …

Bằng cách ấy, việc giáo dục và sự phát triển thể lực của chó con sẽ dẫn đến sự phát triển các phản ứng tích cực của chúng (những thói quen): lòng dũng cảm, không tin vào người lạ, tính hung dữ, sức chịu đựng bền bỉ của cơ thể; đồng thời dẫn đến việc hạn chế sự xuất hiện của các phản ứng không mong muốn (các phản xạ có điều kiện) là: tính hèn nhát, sợ ô tô và các kích thích khác, sự xao nhãng thói quen đối với các vật lạ khác, muốn lao vút đi nhưng không có mục đích, quấn quýt người lạ, cắn chủ hoặc nhảy chồm lên chủ, chống 2 chân trước … thả chó ra thì đơn giản, nhưng bắt chúng lại thì rất khó và đôi khi không bắt được chúng.

Để đạt được mục đích nghiên cứu hành vi của chó thì hàng ngày phải quan sát tỉ mỉ các biểu hiện của các phản xạ phòng thủ, các phản xạ ăn và các phản xạ định hướng, các phản ứng vận động, phải xem xét sự gắn bó của chó đối với huấn luyện viên và cách xử xự của chúng đối với các kích thích không bình thường hay các kích thích mạnh mẽ… Các kết quả quan sát hành vi của chó phải được ghi ché p đầy đủ vào vở 1 tuần 1 lần với hình thức viết tùy ý. Đến tháng tuổi thứ 3 cần ghi ché p đầy đủ đặc điểm hành vi của từng lứa chó, sau đó ghi ché p về hành vi của từng con chó riêng biệt. Tùy thuộc vào hành vi của từng con chó mà người ta chọn những kích thích đặc biệt để hình thành các phản xạ có điều kiện và kìm hãm chúng.

Những người yêu thích nuôi chó cần phải biết rằng nếu giáo dục chó con mà thiếu một hệ thống các bài tập luyện xác định không có một hệ thống về chế độ tập luyện thường xuyên lặp lại và không tính đến các đặc điểm về tuổi của chó thì sẽ dẫn đến việc đào tạo ra những con chó không có giá trị và chúng thường có những thói quen xấu.

Để tạo ra được những con chó tốt thì cần phải biết chọn chó con. Khi chó con được 1 tháng tuổi đến 1 tháng rưỡi tuổi, những người yêu thích nuôi chó trước hết phải nghiên cứu giống thuần chủng dựa vào các phiếu ghi phổ hệ của chó và phải phân biệt các phẩm chất nghiệp vụ nào của chúng là tích cực hay tiêu cực mà khác với tổ tiên của chúng. Phổ hệ của chó con có ít nhất là 4 -5 thế hệ tổ tiên về phía chó bố và chó mẹ. Chó con cần phải khỏe, không có khuyết tật gì về thể lực, sức vóc và phát triển bình thường, có kiểu cắn khít răng cản các răng cả đúng đắn, tích cực và linh hoạt. Nếu tổ tiên của chó con có ngoại hình tuyệt vời, nhưng chưa hề được tập luyện và chưa hề được sử dụng trong bất kỳ nghiệp vụ nào hoặc có các phẩm chất nghiệp vụ kém, thì các phẩm chất nghiệp vụ bẩm sinh này sẽ làm chó có trạng thái ủ rũ và kín đáo thì phải đánh thức các…

Bình Luận